W związku z Narodowym Dniem Pamięci Żołnierzy Wyklętych obchodzonym 1 marca, upamiętniającym żołnierzy antykomunistycznego i niepodległościowego powojennego podziemia, przypominamy o działalności żołnierzy tegoż podziemia niepodległościowego na Ziemi Odrzywolskiej. Chyba najbardziej znanym Żołnierzem Wyklętym działającym w naszych stronach był słynny Aleksander Młyński „Drągal”. Przynajmniej kilkakrotnie on i jego oddział przebywali na terenie ówczesnej gminy Ossa. W nocy z dnia 20/21 grudnia 1948r. w Odrzywole zginął w potyczce z MO żołnierz „Drągala” Jan Gregorczyk „Jastrząb”. „Drągal” zginął 25 sierpnia 1950r. w Kolonii Wawrzyszów, niedaleko Wolanowa, zastrzelony przez nasłanego przez UB zdrajcę. Do 1947r. w okolicy operowały oddziały Narodowych Sił Zbrojnych. Działała grupa NSZ „Dziedzica”. W całym opoczyńskim działał oddział Akcji Specjalnej NSZ, którego dowódcą był Stanisław Witecki „Wicher”. Był on żołnierzem NSZ już w czasie okupacji niemieckiej. Po zakończeniu wojny był komendantem MO w Opocznie. Zagrożony zdekonspirowaniem i aresztowaniem zbiegł z ludźmi do lasu.
Podziemiu NSZ można przypisać wykonanie wyroku w 1945r. na sekretarzu PPR w Odrzywole i zastrzelenie oficera powiatowego UB w Walerianowie k/Ossy. Kolejnym oddziałem, który przeprowadził akcję na szosie Ossa - Poświętne w sierpniu 1947r. był oddział Związku Zbrojnej Konspiracji Tadeusza Zielińskiego „Igły”. Doszło wtedy do starcia z grupą operacyjną UB. Oddział ten operował głównie w lasach podradomskich i w okolicy Iłży. 24 czerwca 1948r. „Igła” został postrzelony przez zdrajcę i nie chcąc się dostać w ręce UB „rozerwał się” granatem.
Ostatnim oddziałem podziemia niepodległościowego w naszych stronach był oddział NSZ utworzony przez Mariana Michalskiego „Drągala II” z Przystałowic Małych. Podobnie jak „Wicher” został on Komendantem MO w Rusinowie. Zagrożony dekonspiracją przeszedł do konspiracji. Do czasu ujawnienia się w 1947r. oddział Michalskiego przeprowadził kilka akcji wymierzonych w funkcjonariuszy PPR i posterunki MO. W 1949r. Michalski ponownie reaktywował oddział. Prowadzona była podobna jak do 1947r. działalność, powiększona o mały sabotaż. Oddział składał się z mieszkańców Przystałowic Małych, Kadzi i Odrzywołu. Do rozpracowania oddziału władze komunistyczne powołały specjalną grupę operacyjną złożoną z pracowników UB i żołnierzy KBW. Siedzibą grupy był Odrzywół. Szczególne zasługi w rozpracowaniu oddziału mieli tajni agenci: z Sulgostowa „Jabłoń” i z Odrzywołu „Cierpiący”. 15 października 1950r. w trakcie operacji UB i KBW w Kadzi zginął członek oddziału Stanisław Stolarek. „Drągalowi II” udało się uniknąć aresztowania. UB zatrzymało kilkunastu członków i współpracowników oddziału. 21-23 kwietnia 1952r. w remizie OSP w Odrzywole zatrzymanych sądził na posiedzeniu wyjazdowym Wojskowy Sąd Rejonowy w Kielcach. Julian Michalski i Stanisław Kłosiński zostali skazani na karę śmierci (wyroki wykonano). Pozostali członkowie oddziału zostali skazani na wieloletnie więzienie. Leon Bystrzejewski z Odrzywołu został skazany na 15 lat więzienia. Dowódca oddziału Marian Michalski został aresztowany w 1952r. w Warszawie. Rok później został stracony w Warszawie.
Ostatnie starcie na Ziemi Radomskiej miało miejsce w 1954r. Józef Bednarczyk „Olcha”, były żołnierz „Igły”, zginął w wymianie ognia z grupą operacyjną UB. Do dnia dzisiejszego nie odnaleziono grobów zamordowanych żołnierzy podziemia z naszych okolic.
Przy opracowaniu niniejszej informacji korzystałem z własnych materiałów oraz prac Krzysztofa Busse (IPN) „Dopaść „Drągala”, Stanisława Skwarka „Na wysuniętych posterunkach...”, prac Grzegorza Makusa, autora strony internetowej „Żołnierze Wyklęci”.
Marian Kmieciak
